Bolko (Bolesław) I "Surowy, Chwalebny, Srogi, Wielki, Zasłuzony" Piast (urodzony pomiędzy 1252 a 1256 rokiem, zmarł między 2 a 9 listopada 1301 roku) herb
Młodszy syn Bolesława II "Rogatki Łysego, Okrutnego, Srogiego, Cudacznego" Piasta i Jadwigi Welf, córką Henryka I Welfa hrabiego Anhaltu.
Regent legnicki i wrocławski od 1296 roku do między 2 a 9 listopada 1301 roku, książę jaworski od 26 grudnia 1278 roku do między 2 a 9 listopada 1301 roku, książę Lwówka od 25 kwietnia 1286 roku do między 2 a 9 listopada 1301 roku, książę na Świdnicy, Ząbkowic, Strzelinie, Ziębicach od 1290 roku do między 2 a 9 listopada 1301 roku.
4 października 1284 roku w Berlinie poślubił Beatrycze Ballenstedt Askańską (urodzona w 1270 roku, zmarła miedzy 10 kwietnia 1312 rokiem a 26 kwietnia 1316 rokiem), córkę Ottona V "Długiego" Ballenstedt Askańskiego, margrabiego brandenburskiego na Salzwedel, regenta (wicekóla) Czech i Judyty Popponen-Robertyng zu Henneberg, dziedziczki Coburg i Schmalkalden, córki Hermana I Popponen-Robertyng, hrabiego von Henneberg.
Twórca księstwa świdnicko-jaworskiego.
Nie wiemy, kiedy przyszedł na świat. K. Jasiński w sposób przekonywający wykazał, że Bolko mógł urodzić się między 1252 a 1256 roku. O młodych latach Bolka wiemy niewiele. Nauki pobierał prawdopodobnie w klasztorze henrykowskim. Za życia ojca młody książę nie wykazywał się większą aktywnością. W konflikcie o tron niemiecki między królem czeskim Przemysłem Ottokarem II a Rudolfem I Habsburgiem Bolesław "Rogatka" był początkowo, jak większość książąt śląskich, sojusznikiem króla czeskiego. Około 1277 roku przeszedł jednak do obozu stronników Rudolfa. Jako zakładnika wysłał wówczas prawdopodobnie Bolka na dwór tego władcy.
Do śmierci ojca Bolko pojawia się w źródłach bardzo rzadko, gdyż prawdopodobnie był jeszcze zbyt młody, by aktywnie uczestniczyć w awanturniczej polityce Bolesława "Rogatki". Możemy tylko przypuszczać, że brał udział w zwycięskiej w bitwie pod Stolcem, koło Ząbkowic Śląskich stoczona 24 kwietnia 1277 roku. 25 grudnia 1278 roku zmarł Bolesław "Rogatka". Bolkowi I z dziedzictwa ojcowego dostało się wraz z młodszym bratem Bernardem księstwo jaworskie, podczas gdy Henryk V "Brzuchaty" zadowolił się Legnicą. Zgodne współrządy księcia jaworskiego z bratem trwały do 1281 roku, kiedy nastąpił nowy podział dzielnicy i wydzielenie Bernardowi Lwówka Śląskiego.
Po Rogatce, odziedziczył wielka fantazję i zadzierzystosć. Gdy zniemczeni Wrocławianie nie chcieli się zgodzić by przyjął w spadku po bracie Wrocław i chcieli go ofiarować królowi czeskiemu Wacławowi. Bolko wjechał zbrojnie do Wrocławia i kazał mieszczanom zburzyć mury obronne.
U potomnych Bolko otrzymał przydomek Severus - Surowy, ale również - sądząc po jego czynach - Zasłużony. Swoją miarkowana rozumem i energią zręcznością dokonał szczęśliwych posunięć, które zjednały mu z czasem prawie pierwsze stanowisko wśród współczesnych książąt. Był zapobiegliwym gospodarzem, ale i przewidującym: strategiem; zbudował wzdłuż granic rządzonych przez siebie księstw szereg grodów i fortyfikacji, które miały tak jemu jak i jego pomóc utrzymać niezależność polityczną oraz ułatwić skuteczną współpracę z Łokietkiem i jego synem - Kazimierzem "Wielkim" w ich wysiłkach nad zachowaniem Śląska przy polskiej koronie.
Jednym z pierwszych zadań przed jakim stanął Bolko, była ochrona swojego skromnego dziedzictwa przed rosnącą potegą księcia wrocławskiego Henryka IV "Probusa". W tym celu postanowił związać się sojuszem z margrabiami brandenburskimi. Po śmierci ojca w 1278 roku władzę w księstwie legnickim objął najstarszy syn Rogatki, Henryk V "Brzuchaty", który przekazał braciom, Bolkowi i Bernardowi "Zwinnemu", dotychczas posiadaną dzielnicę jaworską. Wspólne rządy braci trwały do około 1281 roku, kiedy to Bolko wydzielił Bernardowi Lwówek. W wywołanej śmiercią króla czeskiego, Przemysła II Ottokara (poległego 26 sierpnia 1278 roku w bitwie pod Suchymi Krutami), walce o władzę w Czechach i opiekę nad małoletnim synem zmarłego, Wacławem II, Bolko opowiedział po stronie margrabiego brandenburskiego, Ottona V "Długiego", przeciw Rudolfowi Habsburgowi.
Przed zawarciem związku małżeńskiego z Beatryczą brandenburską Bolko był zaręczony z Gertrudą, córką Dytryka z Miśni i Heleny brandenburskiej. Małżeństwo to nie doszło do skutku i Gertruda została zakonnicą w klasztorze w Weissenfeis. 19 kwietnia 1279 roku w Szpandawie zaręczył się z Beatrycze - córką Ottona V "Długiego" z dynastii Askańskiej. Z powodu małoletności oblubienicy i bliskiego pokrewieństwa formalny ślub został zawarty dopiero ponad pięć lat później 4 października 1284 roku w Berlinie (choć dyspensa papieska zezwalająca na ślub wyszła dopiero w 1285 roku). Przyjmuje się bowiem, iż książę Bolko I "Surowy" urodził się miedzy 1252 a 1256 rokiem, więc w chwili zawarcia ślubu liczył około 28-32 lat. Zbliżenie do Askańczyków zaowocowało wkrótce zaangażowaniem się Bolka w zbrojny konflikt z władcą niemieckim Rudolfem z Habsburga i Henrykiem IV "Probusem". Wyprawa na Wrocław w 1280 roku i na Pragę w roku następnym nie przyniosła jednak spodziewanych sukcesów jedynie odwetowe działania księcia wrocławskiego.
W 1285 roku zmarł bezpotomnie książę lwówecki Bernard "Zwinny". Całość księstwa, zapewne zgodnie z umową zawartą jeszcze prawdopodobnie w 1281 roku zajął Bolko I, dzięki czemu powierzchnia jego państwa wzrosła prawie dwukrotnie. Książę wrocławski po odparciu najazdu spustoszył w odwecie ziemie Bolka. Widząc coraz silniejszą pozycję Probusa na Śląsku, książę sprzymierzył się z Wacławem II, który od 1285 roku sprawował samodzielne rządy w Czechach. W drugiej połowie lat osiemdziesiątych Bolko I chcąc uniknąć zagrożenia ze strony coraz bardziej potężniejącego Henryka IV zaczął się zbliżać do władcy Czech Wacława II. Kilkakrotnie podróżował do Pragi i uczestniczył w wielu uroczystościach, które się odbywały na są sąsiednim dworze. W 1289 roku brał udział np. w hołdzie lennym składanym przez Kazimierza Bytomskiego Wacławowi II, sam jednak oparł się dominacji Pragi, wynosząc przy tym drobne korzyści, jak choćby dzierżawienie od 1289 roku pogranicznych terenów czeskich z grodem Schombergiem na czele.
W 1286 roku, po bezpotomnej śmierci brata, Bernarda "Zwinnego", przejął dzielnicę lwówecką. Kolejną zmianę w polityce Bolka I przyniosła niespodziewana bezpotomna śmierć w czerwcu 1290 roku Henryka IV "Probusa". Nowym dziedzicem księstwa wrocławskiego wbrew testamentowi został brat Bolka Henryk V "Brzuchaty", który jednak musiał stawić czoła części możnym wrocławskim, oraz prawowitemu spadkobiercy Probusa Henrykowi III "Głogowczykowi". Bolko zdecydował się udzielić bratu pomocy. Cena za nią była dość wysoka, gdyż dopiero po otrzymaniu w 1290 roku południową część księstwa wrocławskiego (Świdnicę, Ząbkowice, Ziębice i Strzelin) wysłał oddziały posiłkowe do Wrocławia i Legnicy. W ten sposób ukształtowało się ostatecznie księstwo świdnicko-jaworskie. Pomoc dla Henryka V była jednak niewystarczająca i nie zapobiegła utracie części księstwa na rzecz Głogowczyka. Nie widzimy również, chociażby próby interwencji Bolka w Głogowie podczas uwięzienia brata w żelaznej klatce.
W 1296 roku po śmierci swojego starszego brata Henryka V "Grubego", który zmarł na skutek bezwzględnego traktowania po uwięzieniu przez Henryka "Głogowskiego" - został opiekunem jego małoletnich synów brata a także przejął tymczasowo władzę w księstwach wrocławskim i legnickim stając się najpotężniejszym władcą na Śląsku. Dobrze przysłużył się księstwu wrocławskiemu i jako pierwszy spisał jego dochody. Z miast ściągał wysokie podatki, nawet do 75% dochodów miejskich, dzięki czemu mógł otoczyć zachodnią granicę swego księstwa łańcuchem obronnych zamków. W Krzeszowie ufundował opactwo cysterskie, które stało się mauzoleum Piastów świdnicko-jaworskich.
Na początku rządów w nabytych księstwach musiał stłumić bunt mieszczan wrocławskich, którzy nie chcieli uznać jego władzy ani otworzyć przed nim bram. Aby pokazać swą siłę zajmując miasto kazał wyburzyć mur na szerokości kilku łokci i wjechał do miasta przez ten wyłom a nie przez bramę. To prawdopodobnie właśnie upokorzeni wrocławianie nadali mu przydomek "Surowy". W spadku po bracie otrzymał Sobótkę a następnie odebrał Henrykowi III "Głogowskiemu" oderwany od księstwa legnickiego Chojnów i Bolesławiec. Bolesławiec włączył do swego księstwa, natomiast Chojnów oddał synom Henryka "Grubego". Na tle roszczeń terytorialnych związanych z ziemią nysko-otmuchowską doszło do konfliktu pomiędzy Bolkiem a biskupem wrocławskim, Janem III Romką. Bolko nie chciał bowiem uznać suwerenności biskupiego księstwa wydzielonego przez Henryka IV z obszaru księstwa wrocławskiego i obsadził swymi załogami sporne zamki. Wraz z Henrykiem "Głogowskim" próbował również obalić "wielki przywilej" Henryka IV dla Kościoła na Śląsku (m.in. obowiązkowa dziesięcina także od rycerstwa i książąt, zwolnienie mieszkańców biskupiego księstwa od wszelkich świadczeń na rzecz władców świeckich). Wobec twardej postawy Bolka biskup rzucił na niego klątwę, a księstwo obłożył interdyktem. Dopiero wówczas Bolko ustąpił oddając biskupowi zajęte zamki ale zatrzymał Paczków.
Lata dziewięćdziesiąte XIII wieku to również okres pogorszenia stosunków z sąsiednimi Czechami. Nie znamy przyczyn tego stanu rzeczy, prawdopodobnie mogło tutaj chodzić o chęć zhołdowania władcy jaworsko-świdnickiego. Bolko w celu zabezpieczenia swojej dzielnicy rozpoczął jej intensywną fortyfikację (min. budując zamki w Bolesławiec, Kamienna Góra, Kliczków, Wleń, Bolków, Rogowiec, Radosno, Świdnica, Ząbkowice, Książ - wówczas Fürstenberg). Od tego ostatniego, traktowanego jako siedziba panującego, pochodzi tytuł "pan na Fürstenbergu" używany przez książąt świdnickich. Książę rozbudował i umocnił też zamki już istniejące, np. Grodziec, Świny, Niemczę. Wszystko układało się dobrze, aż do momentu kiedy Bolko próbował przejąć w pełni kontrolę nad kasztelanią nysko-otmuchowską należącą z woli Henryka IV "Probusa" do biskupa wrocławskiego. Urażony w swoich ambicjach biskup zdecydował się użyć największego dostępnego mu oręża i w 1294 roku obłożył księcia klątwą, a cały kraj interdyktem. Nie mając wyboru Bolko ustąpił i wycofał się z zajętych biskupich zamków, sprawa miała jednak swój niespodziewany dalszy ciąg.
Coraz silniej akcentowany śląski kierunek ekspansji Czech spowodował zmianę polityki wobec Wacława II. Broniąc swej niezależności, książę rozpoczął budowę fortyfikacji na południowych i zachodnich granicach swego dziedzictwa. Polityka Bolka poczuł się zaniepokojony Wacław II i na początku 1295 wypowiedział mu wojnę. Wacław wkroczył na ziemie Bolka, jednak pod Kamienną Górą wojska czeskie zostały powstrzymane. Władca czeski nie spodziewał się z pewnością większego oporu, tym większe było jego zaskoczenie z powodu skutecznej obrony jaką zastawał książę jaworski. W wojnie z Czechami doskonale zdały rezultat budowane przez Bolka fortyfikacje (do ostatecznego powstrzymania interwencji czeskiej doszło pod Kamienną Górą). Książę jaworski okazał się również wytrawnym politykiem, gdyż kolejnym jego krokiem było zwrócenie się do papieża Bonifacego VIII z prośbą o opiekę, co ostatecznie skłoniło Wacława II do szukania ugody. W Rzymie, efektem dyplomacji było wzięcie jego ziem pod opiekę papieża Bonifacego VIII, zatwierdzone specjalnym dokumentem z 1 lutego 1296 roku. Pokój podpisano zapewne na początku 1297 roku, skoro 2 czerwca tegoż roku widzimy Bolka na koronacji Wacława II w Pradze.
Opór Bolka oraz dokument papieski sprawiły, że Czesi przerwali działania bojowe. Nie wiemy, kiedy zawarto układ pokojowy, ale zapewne stało się to najpóźniej na początku 1297 roku, skoro Bolko I w dniu 2 czerwca tegoż roku był obecny na koronacji Wacława II. Do uregulowania napiętej sytuacji na Śląsku doszło w marcu 1297 roku na zjeździe dzielnicowym w Zwanowicach zjazd książąt, gdzie doszło do ostatecznej ugody z księciem głogowskim i zlikwidować wewnętrzne konflikty oraz przywrócić spokoju na Śląsku. Bolko I odegrał tu dużą rolę oraz zawarł ugodę z Henrykiem III głogowskim uzyskując od niego Bolesławiec i Chojnów.
Ostatnie lata życia Bolko I poświęcił na umacnianiu swojej pozycji najpotężniejszego księcia śląskiego, czego wyrazem było ponowne uznanie się za lennika papieskiego 21 marca 1299 roku. Bolko zmarł nagle 9 listopada 1301 roku. Został pochowany w Krzeszowie, gdzie do dzisiaj zachował się jego okazały nagrobek. Zawdzięczają mu też wiele śląskie klasztory i kościoły. Otoczył m.in. troskliwą opieką opactwo w Henrykowie, ufundował klasztor dominikanów w Świdnicy i zakon św. Klary w Strzelcach, odbudował opactwo w Krzeszowie, dokąd sprowadził cystersów z Henrykowa. Sarkofag jego stoi w kościele w Krzeszowie.
Ze związku z margrabianką luindenburską, Beatrycze, którą poślubił w październiku 1284 roku w Berlinie, z którą doczekał się czterech synów i pięć córek. Opiekę nad potomstwem przejął wraz matką, szwagier Bolka margrabia brandenburski Herman. (Nad księstwem wrocławskim i legnickim rządy opiekuńcze roztoczył król czeski Wacław II). Wdowa po Bolku Beatrycze po odchowaniu dzieci poślubiła wkrótce księcia kozielskiego Władysława.
Bolko przeszedł do historii jako jeden z najwybitniejszych Piastów śląskich. Uznanie potomnych, wyrażone w określeniu go "koroną całego Śląska", wzbudzała ostrożną i polityka zagraniczna, zwłaszcza w stosunku do Czech, skuteczność w podejmowanych działaniach zbrojnych, a przede wszystkim chęć zachowania niezależności. Nie mniej istotne były dokonania w zakresie polityki wewnętrznej. Władca wspierał kolonizację, szczególnie na Pogórzu Sudeckim. Wydał przywilej dla Żydów, wprowadził również pisemne wykazy ciężarów poddanych, które były później surowo egzekwowane. I ludowa zamków w ziemi nysko-otmuchowskiej należącej do biskupa wrocławskiego spowodowała konflikt z kapitułą i biskupem, a nawet wyklęcie księcia i obłożenie jego interdyktem, jednak ostatecznie w 1295 roku Bolko zatwierdził Kościołowi wrocławskiemu jego przywileje. W 1292 roku ufundował i hojnie uposażył klasztor cystersów w Krzeszowie.
Bolko w opinii potomnych zachował się jako władca wybitny, wyróżniający się wśród rozrodzonych krewnych. Był z pewnością niezwykle ambitny o czym świadczy m.in. bezkompromisowe postępowanie względem brata, od którego nawet na łożu śmierci targował się o kolejne grody. Kiedy jednak przyszło się opiekować bratankami dbał o to, by zachować dla nich całość dziedzictwa. Był Bolko także nietuzinkowym strategiem i dobrym gospodarzem, dzięki czemu najbiedniejsza dotąd część Dolnego Śląska mogła niebawem (za rządów wnuka Bolesława - Bolka II Świdnickiego) pokusić o ostatnią próbę skonsolidowania Śląska w opozycji do Czech.
Bolko I był nie tylko zręcznym dyplomatą ale również dobrym gospodarzem. Doceniał rolę miast i znaczenie mieszczaństwa. Nadawał miastom liczne przywileje, wspierał rzemiosło i handel, zabraniał produkcji rzemieślniczej na wsi. Za jego panowania rozwinęło się tkactwo w takich ośrodkach jak Kamienna Góra, Strzegom, Świdnica, Ząbkowice, Ziębice. Z 1298 roku pochodzą pierwsze wzmianki o komorach celnych w Dzierżoniowie i Lwówku, co świadczy o pobieraniu ceł od przywożonych towarów.
Bolko umacniał rolę władz miejskich zalecając mieszczanom bezwzględne posłuszeństwo wobec zarządzeń rady miejskiej. Zapoczątkował też prowadzenie ścisłych rejestrów dochodów, wydatków i zobowiązań miast. Doceniając gospodarczą rolę Żydów wydał "wielki przywilej", w którym m.in. wyłączył ich spod kompetencji sądownictwa miejskiego poddając bezpośrednio sądowi książęcemu. W tym okresie w miastach zaczynają rysować się pierwsze konflikty między patrycjatem a pospólstwem i plebsem. Książę w tych konfliktach z zasady stawał po stronie patrycjatu.
W samej Świdnicy Bolko I zezwolił w 1291 roku na budowę 32 kramów kupieckich w Rynku. Od każdego pobierał czynsz w wysokości 1 grzywny. W tym okresie powstaje też Dom Kupiecki. W 1290 roku pojawia się wzmianka o mennicy będącej własnością księcia oraz mincerzu Petzmannie. Prawdopodobnie Bolko I wzniósł w Świdnicy obronny zamek oraz rozpoczął fortyfikowanie miasta potężnymi murami. Świdnicę obrał za stolicę nowego księstwa zapewne ze względu na jej centralne położenie. Bolko ufundował również w 1292 roku słynny klasztor Cystersów w Krzeszowie, który stał się nekropolią Piastów świdnickich.
Bolko I był z całą pewnością władcą wybitnym. Zapoczątkował politykę zmierzającą w pierwszym rzędzie do obrony suwerenności swego księstwa, kładł duży nacisk na obronność budując w tym celu szereg zamków, był władcą doceniającym rolę gospodarczą mieszczaństwa, Wytyczył drogę, którą później szli jego następcy, synowie: Henryk i Bernard oraz wnuk, Bolko II.
Żródła:
"Książęta piastowscy Śląska" - Zygmunt Boras.
"ŚLĄSKI KWARTALNIK HISTORYCZNY SOBÓTKA".
"SŁOWNIK WŁADCÓW POLSKI I PRETENDENTÓW DO TRONU POLSKIEGO" - Marcin Spórna, Piotr Wierzbicki.
Bolko I Surowy w "WikipediA"
Bolko I Surowy (Wielki, Chwalebny, Świdnicki) w "Poczet.com"
Bolko I Surowy w "Księstwo Świdnicko-Jaworskie"
KSIĄŻĘ BOLKO I SUROWY (1252/56-1301) w "Encyklopedia"
16-05-2023
27-02-2021